Gepubliceerd in 'te gast in India', 1999
Een feest van herkenning
In geen ander land speelt film zo'n belangrijke rol in het dagelijks leven als in India. TVkanalen zenden de hele dag door videoclips uit van filmsongs met flitsende dansscenes uit de Indiase speelfilms. Maar ook soaps en drie uur durende speelfilms worden dagelijks op het scherm gebracht. Ondanks de opkomst van de TV blijft een bezoek aan de bioscoop echter een van de meest favoriete vrije tijdsbestedingen in India.
Zij lacht je verleidelijk toe, hij kijkt je met bebloed gezicht dreigend aan, ze dansen in een sneeuwlandschap of in bloeiende bollenvelden en nemen elkaar in de armen onder een waterval of in de branding. Op enorme posters zijn Indiase filmsterren meer dan levensgroot overal aanwezig in het straatbeeld van iedere Indiase stad.
Verscholen achter een verveloze ijzeren deur in een volkswijk van Bombay ligt het schilderatelier van meneer Agarwal. Hier worden nog op ambachtelijke wijze filmposters geschilderd. Een bezoek aan dit familiebedrijf dat al 50 jaar in de business zit is fascinerend. Onder een afdak staan opgespannen doeken van drie bij zes meter waarop mansgrote portretten worden geschilderd naar een voorbeeld van foto's. Twee dagen later staan de posters de drogen. De gelijkenis met de foto's is verbluffend. De namen van filmsterren ontbreken. Dat is niet nodig, want iedereen herkent hun gezichten.
In zuid-India worden filmposters nog vele malen groter gemaakt. Langs de weg of voor een bioscoop tref je daar wel zeven meter hoge schilderijen aan van filmacteurs. Zij symboliseren de haast goddelijke status die filmsterren in India kunnen hebben. Daar is door een aantal van hen slim gebruikt van gemaakt om een carrière in de politiek te beginnen. De vorige en huidige eerste minister van de deelstaat Tamil Nadu waren gevierde sterren van het witte doek.
De filmindustrie is een van de grootste industrieën van India. Ze geeft werk aan ruim twee miljoen mensen en bezorgt honderden miljoenen mensen de mogelijkheid om voor een paar uur in een droomwereld te stappen. Er is aanbod genoeg, want in India worden jaarlijks ruim 700 films gemaakt, meer dan waar ook ter wereld. Wie je in India ook aanspreekt, iedereen kan je moeiteloos tientallen namen van filmacteurs en films noemen. Straatkinderen verdienen geld met het imiteren van populaire filmhits die ze kennen van MTV-India, Channel-[V] of andere TV-zenders die merendeels clips van Indiase filmsongs uitzenden. De tientallen KabelTV-netten vertonen dagelijks Indiase soaps en films. Westerse films zijn slechts bij een kleine groep van de bevolking populair.
Bombay is bij uitstek de filmstad van India. Hier werden ruim 85 jaar geleden de eerste Indiase films gemaakt en nog steeds is dit het centrum van de Indiase filmindustrie. De grootste droomfabriek wordt niet voor niets Bollywood genoemd. Hier wonen in goed bewaakte villa's aan zee de megasterren die door meer dan een miljard mensen, tot ver buiten India gekend worden. Er is geen Sunset boulevard, maar er zijn wel filmcafe's en restaurants waar grote filmsterren hun gezicht van tijd tot tijd laten zien. En natuurlijk heeft Bombay z'n eigen filmcity, waar dagelijks op tientallen filmsets wordt gefilmd. Een groene oase in de heuvels achter het internationale vliegveld van Bombay. Honderden mensen bouwen er sets van een dorp compleet met winkels, markt, tempel, moskee of kerk. Maar ook midden in de stad wordt gefilmd. Menig toerist is getuige geweest van filmopnamen en een enkeling heeft er zelfs in mogen figureren.
Masala
Westers publiek heeft de neiging om films uit de trommels van de Indiase droomfabriek grappend weg te wuiven als pure fantasie die niets van doen heeft met de werkelijkheid van India. Wie echter de moeite neemt een aantal populaire Indiase films te bekijken, leert zeker meer over het gedachtegoed en de waarden die door veel mensen in India gedeeld worden.
De grote filmproducties uit Bollywood en de zuid-Indiase filmindustrie -die steeds meer in opkomst is- zijn gericht op de brede bioscoopmassa. Ze moeten daarom ook tegemoet komen aan de grote voorliefde die Indiërs delen voor de combinatie van muziek, dans, drama en actie. Een combinatie die ze al van oudsher kennen van de voorstellingen van religieuze- en volksdrama's, die ook nu nog in dorpen worden opgevoerd. Het zijn de ingrediënten van het populaire masala (masala betekent mengsel) filmgenre. Een masala film bestaat uit minstens vier liedjes waarbij de acteurs in sprookjesachtige omgevingen dansen. Daarvoor worden steeds weer nieuwe voor Indiers exotische locaties uitgekozen, vooral in het buitenland tot zelfs in de Keukenhof.
De titelsong met bijbehorende videoclip moet de film gaan maken. Het is het visitekaartje en reclamespotje voor de film. Lang voordat de film wordt uitgebracht is de clip al op de Indiase satelliet- en kabel-TV zenders te zien. Ook de cassettebandjes en CD's met de soundtracks worden al ruim van tevoren uitgebracht. Een bioscoopbezoek is daarom voor bijna iedereen als een feest der herkenning. Iedereen veert op als de clip van de filmsong metersgroot op het doek verschijnt. Spontaan zingen toeschouwers enthousiast mee of doen de dansbewegingen mee.
Raj Bhavan
In Jaipur staat een van de grootste bioscopen van India: de Raj Bhavan. In de gigantische airconditioned zaal is plaats voor meer dan 1200 mensen. Kaartjes kosten van 1 tot 5 gulden. De populairste films kunnen dagen van tevoren uitverkocht zijn. Maar als toerist kom je er soms toch wel in als je even overlegt met de bioscoopdirecteur. Het is niet zo erg dat de film niet Engels ondertiteld is. De beeldtaal is nogal duidelijk. Wel kan het handig zijn om van tevoren in een van de vele engelstalige filmbladen over de film te lezen. Wie drie uur filmkijken te lang vindt duren kan rustig de zaal uitlopen. Maar dan mis je misschien net die spectaculaire dansshow waarin de held en heldin, ieder in gezelschap van een dansgroep, suggestieve sensuele dansbewegingen naar elkaar maken. Je mist dan ook de ontknoping van de film als bijvoorbeeld de held ternauwernood aan de dood ontsnapt als hij met zijn belagers afrekent. De zaal leeft dan luidkeels mee, alsof ze zelf aan het gevecht deelnemen. En als de held uiteindelijk toestemming krijgt het meisje van zijn dromen te trouwen, wordt er gejoeld en geklapt. In werkelijkheid worden de meeste huwelijkspartners in India nog steeds gekozen door de ouders.
Je kan kiezen uit een breed scala van films: van harde actiefilms, religieuze thema's, liefdesdrama's, historische onderwerpen, thrillers en komedies tot meer sociaal geëngageerde films. De laatste zijn echter schaars en worden alleen in kleine bioscopen in de grote steden vertoond. Vrijwel alle masala films hebben gemeen, dat verwezen wordt naar de traditionele waarden van de familieband, de loyaliteit tussen vrienden, de deugdzaamheid van jonge vrouwen en het ophouden van de familieeer. Maar ze geven ook uiting aan de frustraties die deze traditionel waarden opleggen. Clowneske personages zorgen voor de nodige lachwekkende misverstanden die altijd weer worden bijgelegd.
Censuur
Omdat te voorkomen dat er teveel in hun film wordt gesneden door de censuur, leggen filmmakers zichzelf beperkingen op. Zo vermijden ze scènes die aanstootgevend kunnen zijn voor een van de Indiase bevolkingsgroepen, scènes die het ouderlijk gezag ondermijnen, of scènes die India in diskrediet zouden kunnen brengen. Beledigingen worden in bedekte taal gebruikt. Blootscenes zijn nog steeds ondenkbaar maar kussen op de volle mond wordt steeds meer toegestaan. Nog niet zo lang geleden werden zoen scènes zondermeer weggesneden, althans, dat stukje waar de lippen elkaar raken. Seksscènes zijn helemaal taboe, maar suggestieve dansvormen en liedjesteksten laten weinig te raden over.
De jonge generatie van filmmakers probeert zich wat losser te maken van de traditionele Indiase masala film. Ze willen hun films meer laten aansluiten bij het dagelijks leven van de jongere generatie Indiërs die 70 % van de samenleving uitmaakt. Zij zijn ook de grootste groep van bioscoop bezoekers, vooral jongens en mannen.