Γιάννης Μελανίτης

Molly Πηνελόπη Bloom

Ο λαβυρινθώδης Οδυσσέας του Τζόυς αποτελεί ένα πολυεπίπεδο κείμενο, όπου η δράση εκτυλίσσεται σε 18 κεφάλαια με χρονική διαφορά μιας ώρας, ξεκινώντας από την Πέμπτη 16η Ιουνίου του 1904, καταλήγοντας τις πρώτες ώρες της 17ης Ιουνίου. Ο συγγραφέας συνέταξε ένα σχεδιάγραμμα του μυθιστορήματος ώστε ο φίλος και μεταφραστής στα ιταλικά του έργου του Exiles, Carlo Linati, να κατανοήσει τη δομή του έργου:

? νομίζω ότι κοιτώντας τον τεράστιο όγκο και πολύ περισσότερο την τεράστια πολυπλοκότητα από το καταραμένο μου -τερατώδες μυθιστόρημα, θα ήταν προτιμότερο να του στείλω κάποιο είδος περίληψης- κλειδιού- σκελετού-σχήματος (για εγχώρια χρήση μόνον)?. Έδωσα μόνον λέξεις-οδηγούς (Schlagworte/ catchwords) στο σχήμα μου αλλά νομίζω ότι εντούτοις θα γίνει κατανοητό? Πρόκειται για ένα έπος ανάμεσα σε δύο ράτσες (Ισραηλίτικη-Ιρλανδική) και ταυτοχρόνως τον κύκλο του ανθρώπινου σώματος, όπως και κάποια μικρή ιστορία μίας μέρας (ζωής)?Ο χαρακτήρας του Οδυσσέα με έχει συνεπάρει από την παιδική μου ηλικία?Εργάζομαι πάνω σ΄αυτό το βιβλίο για επτά χρόνια- να πάρει η ευχή! επί τέλους! Είναι επίσης ένα είδος εγκυκλοπαίδειας. Η πρόθεσή μου δεν είναι μόνον να παρουσιάσω τον μύθο κάτω από το σημερινό φως (sub specie temporis nostri), αλλά επίσης να επιτρέψω σε κάθε δράση (δηλαδή, κάθε ώρα, κάθε όργανο, κάθε τέχνη που συνδέεται και συσχετίζεται με το σωματικό σχήμα του συνόλου) να ρυθμίσει, ακόμη και να δημιουργήσει την δική της τεχνική. Θα λέγαμε ότι κάθε δράση αποτελεί ένα άτομο παρότι συντίθεται από άτομα-όπως ο Ακυϊνάτης σχετίζεται με τις ουράνιες υπάρξεις.

Τζαίημς Τζόϋς Selected Letters, εκδ. Richard Ellmann (London: Faber and Faber, 1975), σελ. 271.

Από την ανάλυση του συγγραφέα, ενδεικτικά αναφέρουμε το κεφάλαιο της Πηνελόπης και τους συσχετισμούς του:

Πηνελόπη

Σκηνή: Το κρεβάτι

Ώρα: ? ( το σύμβολο του απείρου όπως εμφανίζεται στην performance)

Όργανο: Λίπος (fat), σύμφωνα με το σχήμα Linati, Σάρκα (flesh) σύμφωνα με το σχήμα Gilbert-Στην performance αντιπροσωπεύεται από την σιλικόνη

Σύμβολο: Γη (Το αλχημιστικό τρίγωνο του αντεστραμμένου τριγώνου όπως εμφανίζεται στην performance)

Τεχνική: Μονόλογος

Ανταποκρίσεις: Πηνελόπη-Γη· Σωρεία λέξεων-Κίνηση.

Πηνελόπη-χώρος του Πραγματικού (η Πηνελόπη βρίσκεται στο κρεβάτι· στον Οδυσσέα του Τζόυς αντιπροσωπεύεται από την Μόλλυ Μπλούμ).

Το κεφάλαιο της Πηνελόπης προσομοιάζει σΆ ένα κείμενο απλωμένο στην έκταση της σελίδας όπως ένα σώμα απλώνεται στο κρεβάτι...Ο Τζόυς το ονομάζει το στοιχείο-κλειδί του βιβλίου? Η πρώτη πρόταση περιλαμβάνει 2500 λέξεις. Υπάρχουν οκτώ προτάσεις στο επεισόδιο. Ξεκινάει και τελειώνει με τη γυναικεία λέξη ναι. Γυρίζει αξονικά την τεράστια γήινη σφαίρα, αργά, σίγουρα και ομοιόμορφα γύρω γύρω, με τα τέσσερα σημεία του ορίζοντα να είναι τα γυνακεία στήθη,τα οπίσθια,η μήτρα και το αιδείο έκφρασμένα από τις λέξεις γιατί, πάτος (με κάθε έννοια πάτος-κουμπί, της τάξης, πάτος της θάλασσας, πάτος της καρδιάς του), γυναίκα, ναι.

Αν και πιθανώς είναι περισσότερο προσβλητικό από κάθε προηγούμενο επεισόδιο, μου φαίνεται τελείως διαυγές πλήρες αήθες γονιμοποιήσιμο μη-εμπιστεύσιμο πρόθυμο αναξιόπιστο ανέμπιστο θελκτικό εύλογο πρόθυμο έξυπνο περιορισμένο συνετό αδιάφορο Γυναίκα [Weib]. Είμαι πάντοτε καταφατικός για τη σάρκα.

( Γράμμα στον Frank Budgen, 16.viii.1921, SL, 285)

Όπως είδαμε στα γράμματα του Τζόυς, τα τέσσερα σημεία του ορίζοντα βρίσκονται κατΆ αντιστοιχία με τέσσερα σημεία του σώματος. Τα γυναικεία στήθη [breasts] αντιστοιχίζονται στο βορρά, στην κορυφή, επίσης στη λέξη because=γιατί. Επόμενο σημείο είναι ο νότος που αντιστοιχίζεται στα οπίσθια [arse, bottom], η ανατολή με τη μήτρα [womb, μέσω της λέξης woman], με καταληκτικό σημείο τη δύση, τον γυναικείο κόλπο, [vagina, μέσω της λέξης yes].

Πηνελόπη

ΝΑΙ ΓΙΑΤΙ ΔΕΝ ΞΑΝΑΚΑΝΕ ΠΟΤΕ ένα τέτοιο πράγμα να ζητήσει το πρωινό του στο κρεβάτι με δυο αυγά από την εποχή του ξενοδοχείου Σιτυ Αρμς όταν συνήθιζε να δίνει παράσταση στο κρεβάτι με μιαν άρρωστη φωνή βάζοντας τα δυνατά του να κάνει εκείνη τη γριά σανίδα την κυρία Ρίορνταν να ενδιαφερθεί γι' αυτόν επειδή νόμιζε πώς τον είχε γράφει στη διαθήκη της κι αυτή δεν μάς άφησε μήτε δεκάρα όλα για λειτουργίες για εκείνη και για την ψυχή της δεν υπήρχε μεγαλύτερη τσιγκούνα πραγματικά έτρεμε να ξοδέψει τέσσερις πέννες για το πετρέλαιο της λάμπας της μιλώντας μου για όλες τις αδιαθεσίες της είχε πάρα πολύ γεροντίστικη κουβέντα μέσα της για τα πολιτικά και τους σεισμούς και τη συντέλεια του κόσμου άσε μας πρώτα να διασκεδάσουμε λίγο ένας Θεός ξέρει τι θα ήταν ο κόσμος αν όλες οι γυναίκες ήταν σαν κι αυτή να τα έχει βάλει με τα μπανιερά και τ' ανοιχτά ντεκολτέ φυσικά κανένας δεν την ήθελε να τα φοράει νομίζω πώς ήτο θρήσκα επειδή κανένας άντρας δεν θα γύριζε δεύτερη φορά να την κοιτάξει ελπίζω να μην καταντήσω κι εγώ σαν κι αυτή πάλι καλά πού δεν ήθελε να σκεπάσουμε τα πρόσωπα μας όμως βέβαια ήταν πολύ μορφωμένη γυναίκα κι ή πολυλογία της για τον κ. Ρίορνταν εδώ και τον κ. Ρίορνταν εκεί νομίζω πώς ήταν πανευτυχής πού γλίτωσε από αυτήν και ο σκύλος της μυρίζοντας τη γούνα μου και πάντα έτοιμος να χωθεί κάτω από το μεσοφόρι μου ειδικά τότε πάντως μου αρέσει πού είναι ευγενικός στις ηλικιωμένες κυρίες σαν κι αυτήν και στα γκαρσόνια και τους ζητιάνους δεν είναι ψευτοπερήφανος αλλά όχι πάντα αν κάποτε άρπαζε καμιά σοβαρή αρρώστεια πραγματικά είναι καλύτερα γι' αυτούς να πηγαίνουν σ' ένα νοσοκομείο όπου όλα είναι καθαρά όμως νομίζω πώς θα πέρναγε ένας ολόκληρος μήνας για να καταφέρω να τον πείσω ναι κι υστέρα θα 'χαμε μία νοσοκόμα πάνω στο χαλί κι αυτόν να στέκεται εκεί μέχρι να τον πετάξουν έξω ή μία καλόγρια ίσως σαν αυτή τη βρωμοφωτογραφία πού έχει όσο είναι καλόγρια αυτή άλλο τόσο είμαι κι εγώ ναι γιατί είναι τόσο αδύναμοι και κλαψιάρηδες όταν αρρωσταίνουν θέλουν μία γυναίκα για να γίνουν καλά...( Τζαίημς Τζόϋς, Οδυσσέας, εκδ. Κέδρος, μετάφραση Σ. Καψάσκης)

Concept: Yiannis Melanitis

Performed by Katerina Papageorgiou

Curated by Rhea Thönges-Stringaris

Sound by A. Diktyopoulos, (CMCP-Centre for Music Composition and Performance)

Thanks to: Μ. Aloupi,, Α. XΆfotiadis, Megakles Rogakos