Γιάννης Μελανίτης

Μία συνέντευξή γύρω από την χρήση της τεχνολογίας στην καλλιτεχνική δημιουργία με τον εικαστικό Γιάννη Μελανίτη, ο οποίος προτείνει τον όρο «bio performance» (η performance σαν οργανισμός),  έναν δικό του όρο που περιγράφει την αναζήτηση νέων κωδίκων μέσω της βιολογίας.

 

Πώς ξεκίνησε η ενασχόληση σας με την βιολογία και τι ακριβώς εννοείτε με τον όρο «bio performance» ;

Η bio performance θα μπορούσε να οριστεί ως μία συνέχεια των θέσεων που διατύπωσε ο  Oscar Schlemmer στο  Bauhaus, λέγοντας  ότι «οι performers μπορούν να είναι μαριονέτες ελεγχόμενες εξ αποστάσεως», κάτι σαν  αυτοκινούμενες μηχανές που δέχονται πληροφορία απ΄το χώρο και αλληλεπιδρούν. Όταν ο Schlemmer έκανε λόγο για αυτή τη θεωρία, χωρίς να γνωρίζει τι θα ακολουθήσει, όριζε κατά κάποιον τρόπο και ένα νέο είδος performance, το οποίο δεν αφορά σε μιά προκαθορισμένη σκηνική παρουσία. Με την τεχνολογία και τους υπολογιστές, το context γίνεται πιο συγκεκριμένο. Μπορείς να ορίσεις τροχιές για τους performers, που δύνανται να έχουν χαρακτηριστικά βιολογικού οργανισμού, γι' αυτό και το αποκαλώ bio performance- παράγεται με τη βοήθεια ενός γενετικού αλγορίθμου. Δεν έχουν σαφώς προκαθορισμένη κίνηση στο χρόνο, δηλαδή δεν ξέρουμε πού θα καταλήξουν, αλληλεπιδρούν μέσα σε κανόνες αλλά και με έναν βαθμό αυτονομίας.

 

 

Πώς αντλείτε στοιχεία για την performance από έναν βιολογικό οργανισμό;

Συχνά η ιδέα για την τελική μορφή ενός  έργου μας προκαταβάλει· αργότερα πραγματοποιούμε το έργο με τη βοήθεια κωδίκων, patterns ή συστημάτων όπου η τυχαιότητα είναι οργανωμένη. Eπίσης, η  μετεγγραφή κωδίκων επιτρέπει την ανανέωση της φόρμας (πχ. ένα έργο γραμμένο για H/Y εκτελεσμένο όμως από συμφωνική ορχήστρα.)

Θα μπορούσε κανείς να αναφέρει το παράδειγμα της απόκρυψης των γραμμάτων "B-A-C-H"  μέσα στη δομή της φούγκας από τον ίδιο τον συνθέτη σε τρία contrapunctus, στο τελευταίο  έργο του "Η Tέχνη της Φούγκας". Κατ΄αντιστοιχία, υπάρχουν θεωρητικά άπειροι τρόποι μετασχηματισμού της σειράς των βάσεων στην έλικα του  DNA.  Αυτή η ακολουθία έχει έναν νεωτερισμό στον τρόπο με τον οποίο μπορούμε να οργανώσουμε καλλιτεχνικές δομές, γιατί η σειρά που είναι τοποθετημένες οι βάσεις των νουκλεοτιδίων-ανά τρείς ορίζουν ένα συγκεκεριμένο αμινοξύ-φαίνεται απλή αλλά παράγει τεράστια πολυπλοκότητα. Ένα αμινοξύ μπορεί να κωδικοποιείται από περισσότερες από μία τριπλέτες. Στην μετάφραση της γενετικής πληροφορίας μερικές τριπλέτες δεν κωδικοποιούν κανένα αμινοξύ, επίσης η μετεγγραφή αυτή περιέχει λάθη και παύσεις.

Έχω επιλέξει τμήμα του γονιδιώματος της υβριδικής φρουτόμυγας η οποία  παράγει πόδια στη θέση των κεραιών (Antennapedia gene).

Tα τμήματα του σώματος του ζώου (κεφάλι-θώρακας-πόδια) αντιστοιχούν σε ακολουθίες γονιδίων με την ίδια διάταξη. Απλώνωντας το DNA, το κομμάτι στην αρχή της σειράς του DNA  αντιστοιχεί στο κεφάλι της μύγας, το μεσαίο στο σώμα και ούτω καθεξής. Έχουν καθοριστεί από τους  γενετιστές τμήματα DNA τα οποία εκφράζουν το πόδι στη θέση της κεραίας.

Χρησιμοποιώντας τον  κώδικα της φρουτόμυγας, είναι δυνατόν να γίνουν αντιστοιχήσεις στον υπολογιστή οι οποίες στη συνέχεια μετεγγράφονται σε μουσική. Το ποιές παράμετροι θα επιλεγούν αφορά σε απολύτως αισθητικά κριτήρια, κάτι που εμπεριέχεται σε κάθε καλλιτεχνική δημιουργία. Ας φανταστούμε τώρα οτι  μετατρέπουμε το παραχθέν μουσικό έργο μέσω υπολογιστή, σε μιά νέα ακολουθία DNA με την βοήθεια νέων τριπλετών που κωδικοποιούν το ίδιο  αμινοξύ. Το αναμορφωμένο τμήμα γενετικού υλικού μπορεί με μικροένεση να περαστεί σε νέες αποικίες·  το ζώο ωστόσο , ως προς τις πρωτείνες που παράγει, παραμένει "ανέπαφο". Κατ΄αυτόν το τρόπο εκφράζουμε το ίδιο γονίδιο με ισοδύναμο κώδικα....

 

Και τι παραπάνω σας προσφέρει να παίρνετε τον κώδικα του ζώου ως καλλιτεχνική έμπνευση και όχι να δημιουργείτε από μόνος σας έναν κώδικα που θα ακολουθήσετε ;

  Ο γενετικός κώδικας έχει μία βιοχημική αντιστοιχία καθώς ευθύνεται για την παραγωγή   αμινοξέων που κάνουν το ζώο αυτό που είναι. Αποτελεί μιά γέφυρα μεταξύ της γενετικής μηχανικής και της οντολογίας.

Σημασία έχει να θεμελιωθεί ένα αξιωματικό σύστημα ικανό να μετασχηματίσει την "έννοια" σε μιά  σύνθεση με τραγικό περιεχόμενο, σ΄ένα έργο "στατικό" στο χρόνο αλλά  με τον τρομώδη, μαγικό σύνδεσμο με την πραγματικότητα που οραματίστηκε ο Αρτώ...Οι μετεγγραφές, ως διδακτικό μέσον, μπορεί να είναι ανούσιες...

 

 

 

Υπάρχει κάποιος ηθικός φραγμός σε όλα αυτά. Ακόμα είναι δύσκολο να μιλάμε με άνεση για μεταλλαγμένους ζωντανούς οργανισμούς.

Η ανθρώπινη φύση αποτελεί ένα πεδίο το οποίο περιλαμβάνει καθετί που οι άνθρωποι κάνουν.  Μια συμπεριφορά ηθική ή ανήθικη, δεν είναι φυσική ή αφύσικη'  είναι ασυνήθιστη, κινείται έξω από τον μέσο όρο..."  Σε επίπεδο "ανθρώπινης φύσης" είμαστε προιόντα μεταλλαγής...Στα εργαστήρια χιλιάδες ζώα γίνονται αντικείμενα πειραμάτων για θεραπευτικούς σκοπούς όπως η φρουτόμυγα antennapedia  ή το μπλέ  πιθηκάκι, ο ANDi,που φέρει φωσφωρίζουσα πρωτείνη στο δέρμα.

Στο προσεχές μέλλον δηλαδή θα μπορούσε ένας καλλιτέχνης να πάρει τον κώδικα του ανθρώπου για μία performance, και ακολουθώντας τη μέθοδο που προανέφερες να μεταγράψει ξανά τον κώδικα και να δημιουργήσει πάλι έναν άνθρωπο;

 Κάθε διαδικασία που μας αλλάζει είναι σημαντική, όπως το κάνει  και η διαλεκτική για παράδειγμα. Αυτοί οι μετασχηματισμοί θα εξελίσσονται εκ των πραγμάτων στα εργαστήρια γενετικής μηχανικής.

Εφόσον αυτό  συμβαίνει όχι μόνον σε διαλεκτικό επίπεδο αλλά επιφέρει  ανατομικούς μετασχηματισμούς, δεν έχει μόνον αισθητικό περιεχόμενο.

 Αυτό που  περιέγραψα είναι πώς μπορείς να χρησιμοποιήσεις έναν κώδικα για να δημιουργήσεις ένα έργο τέχνης. Το ζητούμενο είναι   η έρευνα  νέων συστημάτων στηριγμένα στη σκέψη κάθε εποχής. Είναι σημαντικό το παράδειγμα του Ιάννη Ξενάκη... Ήθελε να δημιουργήσει κάτι πραγματικά πρωτότυπο' οδηγήθηκε στο να επινοήσει νέους κώδικες για τη μουσική μέσω των μαθηματικών ενώ παράλληλα όλα αυτά τά ηλεκτρονικά κατασκεύασματα που γέννησαν πρωτογενή μουσική,  προέκυψαν από φιλοσοφικά αιτήματα.  .

Τι δεν σας κάλυπτε από τα παλιότερα συστήματα καλλιτεχνικής δημιουργίας και στραφήκατε προς έναν άγνωστο χώρο;

Με απωθεί ο  αυτοσχεδιασμός που βασίζεται σε τυχαία ευρήματα. Σε κάθε τέχνη που είναι  ενδιαφέρουσα υπάρχει μιά εποπτεία του δημιουργικού παραληρήματος, κι από την εποπτεία αυτή προκύπτει κάτι που δεν έχει ξαναγεννηθεί...

Η βιολογική πληροφορία παρέχει νέα στοιχεία για τη κίνηση στο χρόνο. Ένας οργανισμός γεννιέται, αναπτύσσεται και πεθαίνει. Ο θάνατος  όμως δεν είναι το ακριβώς αντίθετο της ζωής. Συνεπώς μιλάμε για μία σπειροειδή εξέλιξη του χρόνου, και όχι γραμμική ή κυκλική. Επίσης, μιλάμε για μονόδρομο προσανατολισμό στο χρόνο. Η performance δεν μπορεί να ξαναπαιχτεί με τον ακριβώς ίδιο τρόπο. Αν ορίσουμε τροχιές μΆ ένα πρόγραμμα που ναι μεν έχει μία δομή αλλά παράγει διαφορετικά αποτελέσματα σε συγκεκριμένο χρόνο, και μας ορίζει τι τροχιές θα ακολουθήσουμε, προς ποια κατεύθυνση και για πόσο χρονικό διάστημα, μπαίνουμε σε ένα διαφορετικό πλαίσιο από την κλασική δομή της επανάληψης. Αναφερόμαστε σε  μία εικαστική performance που έχει μεταβλητές, μη αυτοσχεδιαστικές παραμέτρους. Δεν είναι ξάφνιασμα, αλλά μπορεί να δώσει στοιχεία με άγνωστη καταλήξη . Η προσανατολισμένη, μη συμμετρική κίνηση στον χρόνο, είναι χαρακτηριστικό στοιχείο των ζωντανών οργανισμών. Έτσι το σύστημα είναι πολύπλοκο, με χαοτικούς κανόνες, χωρίς όμως να είναι άναρχο. Έχει παράγοντες μη προβλεψιμότητας μέσα στην οργάνωσή του.

 

Πόσο ανθρώπινο θα είναι το σώμα  με τόσες παρεμβολές, αλλαγές, μεταποιήσεις που θα μπορούμε να του κάνουμε στο μέλλον;

 Ανθρώπινο, πολύ ανθρώπινο.

Ας θέσουμε το ερώτημα: ας προσπαθήσουμε να ορίσουμε κάτι, μία σκέψη, μία έννοια που  δεν είναι ανθρώπινη. Κάτι έξω από τη φυσιολογία μας το οποίο μπορούμε να θεωρήσουμε σωστό ή λανθασμένο.... Δεν υπάρχει, κι όπως λέγεται: η ανατομία μας είναι το όριο της φιλοσοφίας μας...

Το μη ανθρώπινο, και υφίσταται μόνο στη τέχνη, είναι ένα τερατούργημα  στα όρια της φαντασίας μας, είναι έξω από εμάς, δεν το γνωρίζουμε, αγγίζει την απόλυτη ασχήμια, αγγίζει το "ιερό"...

 Ωστόσο, καμμιά συμπεριφορά δεν μπορεί να είναι λιγότερο ή περισσότερο "φυσιολογική" από κάποια άλλη'  απλά θα βρίσκεται πέρα από το φάσμα της συνήθειάς μας...