HUN İMPARATORLUKLARI

            Bozkırlar,çöl değil yayla iklimine sahiptir.Bozkırlarda teşekkül eden kültürün taşıyıcısı olan Türkler, yayılmaları sırasında benzer coğrafi şartları aramışlardır. Ormanlık, sıcak, ve çok rutubetli bölgelere girmekten özellikle kaçınmışlardır. Bu dikkati göstermeyen Bazı Türk toplulukları ise maalesef zamanla benliklerini yitirip yabancı toplulukların kimliğini benimsemişlerdir. Buna en bariz örnekler Çin'de TABGAÇ'ları, Hindistan'da ise çeşitli birden fazla Türk Devletlerini gösterebiliriz.Ayrıca Balkan Bulgar'larını da bu guruba dahil edebiliriz. Bu bakımdan Türklerin irili ufaklı siyasi kuruluşlar meydana getirerek varlıklarını uzun süre hissettirdikleri saha Kuzey Çin'den başlayıp Bütün Orta Asya'yı İran'ı ve Anadolu'yu içine alarak Avrupa'da Tuna dirseğine kadar uzanan geniş kuşaktır.



                                      ASYA HUNLARI
            Çin'de M.Ö.1050-256 yıllarında hakim olan CHOU Devletinin başında bir Türk Hanedanının bulunduğunu veya devlette Türk unsurunun hakim olduğunu ileri süren ilim adamları vardır.Bu devlet Türk göçlerinin doğu yönünde devam ettiği yüzyıllarda kurulmuştu.Hükümdar sülalesinde Gök dini,güneş ve yıldızların kutlu sayılması gibi inançlar vardı.Askeri kuvvette savaş arabaları yer alıyordu.Devlet de daha çok Türklerin oturduğu bölgelerde kurulmuştu.
            Bütün bu özelliklere rağmen CHOU Devleti,daha ziyade Türk kültürünün fazla belirgin olduğu bir siyasi kuruluş gibi görünür ve Türklüğü henüz kesinlik kazanmamış bir faraziye halindedir.
            Bu bakımdan Asya Hun İmparatorluğu ilk Türk Devleti olarak kabul edilmektedir.


                        BÜYÜK HUN İMPARATORLUĞU

            "HUN" kelimesi eski Türkçe de "İnsan,halk" manasına gelmekteydi.Hun siyasi birliğinin merkezi ORHUN-SELENGA ırmakları ile bu ırmakların hemen batısında olup Türklerin kutlu ülke saydıkları ÖTÜKEN havalisindeydi.İlk devrelerde ağırlık noktası Huang-ho ırmağını dirseği etrafında ve ORDOS bölgesinde bulunuyordu.Hun Devletinin kuruluş tarihi kesin olarak bilinmemektedir.M.Ö.4.yy. Çin'de Chou iktidarı zayıflamıştı.meydana çıkan 14 büyük derebeylik birbirleriyle mücadeleye başlamıştı.Bunlardan Ch'in gittikçe kuvvetlenmekteydi.Durumdan endişe duyan beş komşu derebeylik Hun birliği ile M.Ö.318'de bir ittifak anlaşması yaptılar.Hun Devleti hakkındaki ilk tarihi VESİKA bu anlaşmadır.Hun'lar daha sonra Çin üzerindeki baskılarını artırdılar.Mahalli hanedanlar,uzun savaş yılları sırasında, korunmak maksadıyla, yerleşme bölgelerini ve askeri yığınak yerlerini surlarla çeviriyorlardı.Ch'in devleti kuzeyden gelen saldırılara karşı sınırlarını büsbütün kapamak için ünlü ÇİN SEDDİ'ni meydana getirdi.(M.Ö.214)
Çin Seddi'nin yapılışına müteakip iki önemli gelişme yaşanmaya başladı.Bunlardan birincisi Çin'de uzun müddet değerli imparatorlar yetiştiren HAN SÜLALESİ kuruldu.İkinci önemli olay ise Hun Devletinin başına MOTUN (Beğ-Tun = bey-soy)geçti

                      MOTUN'LU YILLAR (M.Ö. 209-174)

            Motun'un babası TUMAN'la arası hükümdarlık yüzünden açılmıştı.Üvey anası kendi oğlunu tahta geçirmek istiyor, bunun içinde Tuman'ı Motun'a karşı kışkırtıyordu.Motun'un demir disiplin altında yetiştirdiği on beş bin atlısı vardı.Bu kuvvetlerle katıldığı bir sürek avında babası Tuman'ı öldürdü ve Hun Hükümdarı ilan edildi.(M.Ö.209)Motun'a "İmparator" demek olan ve Hun dilinde "sonsuz genişlik,yücelik,ululuk" manasına gelen TANHU unvanı verildi.Bu ünvan, Asya Türk Devletlerinde altı asır kadar kullanılmıştır.
            Motun hükümdar olunca devletini yeni baştan düzene soktu.Hunların doğusunda Moğol-Tunguz kabileleri yani TUNG-HU'lar vardı.
            Motun'u iyi tanımadıkları için ondan yeni hükümdar olmasını da fırsat bilerek ısrarla toprak istiyorlardı.Ve nihayet daha fazla tahammül edemeyen bu müthiş hükümdar onlara karşı savaş açtı.Neticede Bütün Tung-Hu'ları perişan etti.Böylece hakimiyetini KUZEY PEÇİLİ'ye kadar genişletti.
Daha sonraları batıya dönerek, Orta Asya'da TANRI DAĞLARI-KANSU havalisinde yaşayan ve HİND-AVRUPA'lı olan YÜEÇİ'leri de yenerek mağlup etti.(M.Ö.203)

                                    ÇİN SİYASETİ
                                       
            Motun bu zaferlerden sonra Çin topraklarına yöneldi.Çinlilerle savaş üç yıl kadar sürdü.Han sülalesinin kurucusu olan Çin imparatoru KAO-ÇU Motun'a karşı yaptığı savaşı kaybetti.Hunlar "TURAN TAKTİĞİ" denilen bozkır usulü savaş ile Çin İmparatorunu ve 320.000 kişilik ordusunu kuşattılar.Bunun üzerine Çinliler barış istemek zorunda kaldı.Anlaşma karşılı Bütün bozkır bölgesin Hun Devletine terk etmeyi, yiyecek ve ipek vermeyi kabul ettiler.Çin İmparatoru ve kalan ordu artıkları ancak bu şekilde ve bu şartlarda kurtulabildi.
Bu anlaşma Doğu Asya tarihinde iki büyük Devlet arasında yapılmış milletler arası ilk mukaveledir.(M.Ö.200)Yine anlaşma gereği Motun bir Çinli prenses ile evlendi ve Çin'le uzun yıllar devam edecek olan bir ilişki kuruldu ve geliştirildi.